Het laatste wat Tolstoj schreef, Hadzji Moerat, is gebaseerd op een waargebeurd verhaal. De novelle speelt in de jaren 1851-1852, tijdens de Kaukasusoorlog. De Russische despoot Nicolaas I wil Tsjetsjenië en de Noordelijke Kaukasus onderwerpen. Twee beschavingsmodellen staan tegenover elkaar: de verwesterde hofcultuur van de tsaar en zijn gevolg van vadsige, carrièrezieke officieren, versus de onbuigzame islamitische hoofdmannen uit de Tsjetsjeense bergen.

De legendarische Avarische hoofdman Hadzji Moerat bevindt zich door omstandigheden tussen deze twee vuren. Na een geschil met de grote Tsjetsjeense leider Sjamil loopt hij over naar het Russische kamp — maar alleen in de hoop om met de hulp van de kozakken zijn familie te kunnen bevrijden, die door Sjamil wordt gegijzeld. Hadzji Moerat wordt door de Russen met respect ontvangen maar toch buitenspel gezet. Dat kan Moerat natuurlijk niet hebben. Hij kan niet werkloos toezien hoe zijn familie wordt onthoofd.